Παρουσίαση Γαλλικό Ινστιτούτο 21/10/2011 από Γιάννη Τζανή "Το γύρισμα της μανιβέλας"

Παρουσίαση Γαλλικό Ινστιτούτο 21/10/2011 από Γάλλο Πρόξενο Christian Thimoniez, Γιάννη Τζανή, Μελίτα Τόκα Καραχάλιου, Βασίλη Καραγιάννη.

Γιάννης Τζανής, Βιβλιοπαρουσίαση:
Ζυλιέν Κιλάνγκα Μουζέντ, «Το γύρισμα της μανιβέλας», μετάφραση από τα Γαλλικά: Μελίτα Τόκα -Καραχάλιου.
Παρασκευή 21 Οκτωβρίου 2011, ώρα 8.00 μ.μ. στην αίθουσα εκδηλώσεων του Γαλλικού Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης. (Βασίλης Καραγιάννης, Γιάννης Τζανής).
Προτού προχωρήσω στην εισήγηση μου για την παρουσίαση του βιβλίου «Το γύρισμα της μανιβέλας» του Ζυλιέν Κιλάνγκα - Μουζέντ σε μετάφραση της Μελίτας Τόκα- Καραχάλιου Θέλω να ευχαριστήσω τον συγγραφέα, την φίλη μου μεταφράστρια και τον εκδοτικό οίκο «Αρμός» για την εμπιστοσύνη που έδειξαν στην κρίση μου και με κάλεσαν ως εισηγητή σ' αυτήν την παρουσίαση. Να ευχαριστήσω ακόμη το Γαλλκό Ινστιτούτο για την παραχώρηση της ωραίας αίθουσας και όλους εσάς που ήρθατε να παρακολουθήσετε την εκδήλωση. Σε περίοδο τέτοιας γενικευμένης κρίσης είμαστε χαρούμενοι που εξακολουθούν να εκδίδονται λογοτεχνικά βιβλία και να οργανώνονται τέτοιες εκδηλώσεις. Είναι πράξεις πραγματικής αντίστασης στην παρακμή και μηνύματα αισιοδοξίας.
Σε όλες τις βιβλιοπαρουσιάσεις που συμμετέχω συνηθίζω πριν από το βιβλίο να παρουσιάζω με συντομία τους συγγραφείς, όσο γνωστοί κι αν είναι. Η μέρα και η τιμή είναι πρώτιστα δική τους.
Ζυλιέν Κιλάνγκα - Μουζέντ:
Τον καθηγητή πανεπιστημίου και λογοτέχνη κ Κιλάνγκα δεν είχα την τύχη να γνωρίσω προσωπικά. Από το διαδίκτυο και το βιογραφικό του βιβλίου θα σας αναφέρω λίγα για το έργο του:
Γεννήθηκε το 1950 στη Ρεπουμπλικανική Δημοκρατία του Κονγό, σπούδασε Γαλλική Φιλολογία και είναι γλωσσολόγος. Είχε λαμπρή ακαδημαϊκή και διοικητική σταδιοδρομία στην πατρίδα του και στο εξωτερικό. Σήμερα ζει στο Παρίσι.
Διετέλεσε καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λουμπουμπάσι (1984-2004), Γενικός Γραμματέας Διοίκησης του Πανεπιστημίου (1986-1990), πρύτανης στο πανεπιστήμιο του Λουμπουμπάσι (1992-1997), διευθυντής γλωσσών και γραπτού λόγου στον διεθνή Οργανισμό Γαλλοφωνίας (2004-2006), Διευθυντής του τμήματος της Γαλλικής Γλώσσας και των εταίρων γλωσσών στον Διεθνή Οργανισμό Γαλλοφωνίας στο Παρίσι (2006-2010). Επίσης ήταν Γενικός Γραμματέας της Ένωσης των γλωσσολόγων του Κονγκό (1986-2004), μέλος της ένωσης των προέδρων πανεπιστημίων της Αφρικής και Μέσης Ανατολής, μέλος της Διάσκεψης των Πρυτάνεων της Κεντρικής Αφρικής, πρόεδρος της Ένωσης των συγγραφέων του Κονγκό (1977-2004), μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της Αφρικανικής Κατάρτισης στο χώρο των εκδόσεων και ραδιοτηλεοπτικής μετάδοσης και σε άλλους φορείς. Σήμερα είναι διεθνής Σύμβουλος, καθηγητής παν/μίου, ποιητής, μυθιστοριογράφος και δοκιμιογράφος.
Έργα του:
Δημοσίευσε επιστημονικά συγγράμματα σχετικά με την επιστήμη του, όπως «Η γαλλική γλώσσα στη Γαλλοφωνία», Παρίσι 2009, «Η γαλλική γλώσσα στην πολυγλωσσία του Κονγκό, μεθοδολογία διδασκαλίας», Παρίσι 2009 και διάφορες μελέτες και άρθρα σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά.
Στη λογοτεχνία δημοσίευσε το δοκίμιο «Το χέρι της παράδοσης, ο άνθρωπος, το πεπρωμένο, το πανεπιστήμιο», Κογκό 2002, το μυθιστόρημα «Μυστικός κήπος», Παρίσι 2010, την
ποιητική συλλογή «Στα άδυτα της ύπαρξης μου» στα Γαλλικά και στα ελληνική σε μετάφραση της Μελίτας Τόκα- Καραχάλιου.

Διακρίσεις - Μετάλλια:
Έχει τιμηθεί με το Μετάλλιο της αξίας των Επιστημών, των Τεχνών και των Γραμμάτων που χορηγείται από τη Δημοκρατία του Κονγκό (2006), Μετάλλιο των συντρόφων του Ιωακείμ Du Bellay, Γαλλία (2008), από το Κέντρο Michel de Montaigne, Bordeaux Γαλλία (2008) και από τις «Χρυσές λέξεις της Γαλλοφωνίας» για τον «Διάλογο των πολιτισμών», Παρίσι (2010).
Μελίτα Τόκα -Καραχάλιου:
Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου ζει. Σπούδασε Γαλλική Φιλολογία στο Α.Π.Θ. και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Σορβόνη της Γαλλίας στις οπτικοακουστικές μεθόδους διδασκαλίας. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη σχηματική ποίηση έδωσε διαλέξεις για το ιδεόγραμμα και παρουσίασε σχηματικά ποιήματα σε διάφορους φορείς και σε πολλά ασχολεία. Δημοσίευσε ποιήματα, μεταφράσεις και ένα δοκίμιο. Συνεργάστηκε με λογοτεχνικά περιοδικά («Ενέδρα», «Τραμ», «Νέα Πορεία», «Νέα Εστία», «Ενδοχώρα», «Φαέθων», «Doc(k)s», «Foudulire») κ.α.. Ποιήματα της έχουν ανθολογηθεί και κάποια έχουν μεταφραστεί στα γαλλικά, αγγλικά, ιταλικά, αλβανικά και αραβικά.
Είναι μέλος της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης. Έχει τιμηθεί με το Α' Βραβείο «Giovanni Gronchi» στη Piza της Ιταλίας (1998), με Α' Βραβείο από την Εταιρεία Γάλλων ποιητών στην Allauch (1999), με Βραβείο μετάφρασης στην Aries της Γαλλίας (2002), με διάκριση από το Σύνδεσμο Εκδοτών Βόρειας Ελλάδας και από άλλους φορείς. Πρόσφατα το 2010 τιμήθηκε με μετάλιο από τη Γαλλοφωνία στο Παρίσι για τον διάλογο των πολιτισμών για το βιβλίο «Στα άδυτα της ύπαρξης μου» αππο κοινού με τον Ζυίέν Κιλάνγκα - Μουζέντ.
Βιβλία: Ποίηση: «Περάσματα», Αθήνα, 1980, «Περιπλανήσεις», Θεσσαλονίκη, Εγνατία, 1983, «Ιδεογράμματα» Ελληνικά - Γαλλικά, Θεσσαλονίκη, Κώδικας, 1995, «Η νύχτα γεννιέται υγρή» Ελληνικά - Γαλλικά 1997, «Φαινώ, η αγρύπνια του πελάγου» Ελληνικά - Γαλλικά, Θεσσαλονίκη, Μπίμπης, 1999, «Ανάφλεξη στιγμών» Ελληνικά - Γαλλικά, Θεσσαλονίκη, Μπίμπης, 2004, «Αποικία κογχυλιών» Ελληνικά -Γαλλικά, Θεσσαλονίκη 2008 «Στα άδυτα της ύπαρξης μου» Ελληνικά - Γαλλικά 2010, «Αρδεύοντας το χρόνο» στα γαλλικά, Μπουρζ Γαλλία 2010. Δοκίμιο: «Από το Θεόκριτο στο Λογογράφημα», Θεσσαλονίκη, Κώδικας, 1995. Μεταφράσεις: «Vito D' Armento, Ελαφρά αποσκευή», Θεσσαλονίκη, Διαβαλκανικό Κέντρο Βιβλίου - Μπίμπης, 1998 και «Το γύρισμα της μανιβέλας» του Ζυλιέν Κιλάνγα- Μουζέντ, Αθήνα 2011. Ας έρθουμε στο βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα:
Α. Ο τίτλος:
Θ' αρχίσω από τον τίτλο. «Το γύρισμα της μανιβέλας» είναι μια φράση που γυρίζει τη μνήμη μας πολλά χρόνια πίσω, ιδιαίτερα εμάς που έχουμε περάσει τα εξήντα, σε εικόνες της παιδικής μας ηλικίας, τότε που στα χωριά μας βλέπαμε με θαυμασμό τους οδηγούς να γυρίζουν τη μανιβέλα, ένα σίδερο χοντρό λυγισμένο στα τρία, για να γθρίσει χειροκίνητα η μίζα και να πάρει μπρος το αυτοκίνητο, κι ύστερα τρέχαμε ξοπίσω του με γέλια, φωνές και παιδική ανεμελιά μέχρι να απομακρυνθεί. Είναι μια φράση που εμφανίζεται μια φορά μόνο στο βιβλίο το οποίο κλείνει μ' αυτήν, μια φράση συμβολική που δείχνει πως το χέρι της παράδοσης είναι αυτό που γυρίζει τη μανιβέλα για να ξεκινήσει το όχημα του πολιτισμού για να ακολουθήσει ομαλή πορεία και να υπάρχει εσωτερική και εξωτερική ισορροπία στον ανεξέλεγκτο
και σπαρασσόμενο κόσμο μας. Διαβάζω μερικές γραμμές από το τέλος του βιβλίου: «Έπρεπε να κοιτάζω την πραγματικότητα κατάματα, για να έχω το κουράγιο να συμφιλιώνω τις διαφορές, ώστε να εξασφαλίσω την ισορροπία ανάμεσα στην παιδεία της καταγωγής μου και στις άλλες υιοθετημένες παιδείες. Η ζωή και η εξέλιξη αυτής της χώρας εξαρτάται ευρέως από την ισορροπημένη τήρηση των οδηγιών της
πααράδοσης. Έπρεπε ο Ζοζουέ (το βιογράφουμενο πρόσωπο του βιβλίου) να
συνεχίσει το υπόλοιπο της ζωής του εδώ, στο μυθικό αυτό χωριό, για να εξασφαλίσει τη φύλαξη του ιερού κέρατος, σύμβολο του χεριού της παράδοσης και να συμβάλει στην ανάπτυξη αυτού του τόπου. Είναι μια επιστροφή κάτω από τον έντονο ήχο του ταμ -ταμ και στο ρυθμό του χορού ταγκό. Πραγματικό γύρισμα της μανιβέλας.»
Το εξώφυλλο του βιβλίου, μια μακέτα της Σοφίας Ζόρα με ένα κτήμα στην ακροποταμιά, με το πηγάδι, την ξύλινη περίφραξη, τη γαλήνη του νερού και τα φυσικά χρώματα του τοπίου, προσπαθεί.

«Το γύρισμα της μανιβέλας» θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε ως μυθιστορηματική αυτοβιογραφία, αφού ο συγγραφέας στις εκατόν ένδεκα σελίδες του ξετυλίγει την πορεία της ζωής του από την παιδική ηλικία σ' ένα χωριό της τότε Λαϊκής Δημοκρατίας του Κογκό, όπου γεννήθηκε, μέχρι την επιτυχημένη ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία ως πρύτανης πανεπιστημίου. Αρχίζει με τις σχέσεις του με τον πατέρα του, που το θεωρεί ως θεματοφύλακα της τοπικής παράδοσης, μια βόλτα μαζί του στο δάσος και στα κτήματα τους, μέσα στη φύση, στη γαλήνη και την ομορφιά του τοπίου, πριν αναχωρήσει για την αναζήτηση μιας άλλης τύχης και τελειώνει με την επιστροφή του στο χωριό, μετά από πολλές δεκαετίες, ως επιτυχημένος επιστήμονας και εξέχων μέλος της αυτοαποκαλούμενης πολιτισμένης κοινωνίας, με το θάνατο του πατέρα του. Το δίλημμα της παράδοσης και της υιοθέτησης ενός άλλου πολιτισμού διατρέχει το βιβλίο από τη συμβουλή του πατέρα του κατά τη βόλτα εκείνη «Γιε μου, γνωρίζω πως θέλεις να πας σ' αυτές τις μακρινές χώρες, να έρθεις σε επαφή με άλλους πολιτισμούς. Δεν θέλω να σου το απαγορεύσω. Αλλά χρειάζεται πρώτα ν' αφομοιώσεις τον δικό σου πολιτισμό, πριν πας να γνωρίσεις τους άλλους πολιτισμούς» μέχρι την επιστροφή του στο χωριό του, σοφός και κατασταλαγμένος διανοούμενος, εκλεπτυσμένος από τις μελέτες, ψημένος από τους αγώνες, τη δράση και το ανέβασμα στα σκαλοπάτια της ιεραρχίας, αλλά παράλληλα και υποψιασμένος πια πολίτης από τις ίντριγκες, τις ραδιουργίες, τον ανελέητο ανταγωνισμό και τον ύπουλο πόλεμο του σύγχρονου ανεπτυγμένου κόσμου. Επιστρέφει και ομολογεί το καθήκον του προς την πατρίδα του και την παράδοση της, το γύρισμα της μανιβέλας του τοπικού πολιτισμού.
Ο Ζυλιέν Κιλάνγα Μουζέντ στο βιβλίο αυτό μας αφηγείται, με αρκετές λεπτομέρειες, όπου κρίνει απαραίτητο, όλες τις περιπέτειες του να φθάσει από το χωριό του, παιδί που μόλις τελείωσε το δημοτικό, μέχρι την πόλη όπου δούλευε ο μεγάλος αδελφός του, 1200 χιλιόμετρα μακριά, που χρειάστηκε ένας ολόκληρος μήνας για να τα διανύσει, περιπέτειες σκληρές και συχνά απίστευτες. Στη συνέχεια περιγράφει τις σπουδές του, τα διλήμματα, τα όνειρα, τα διαδοχικά σκαλοπάτια που
ανεβαίνει, τη φοίτηση του σε εκκλησιαστική σχολή και τον αρχικό προσανατολισμό του προς την ιεροσύνη, την αφοσίωση, την εγκράτεια και τη σταθερότητα στις επιδιώξεις του. Με πολύ ωραίο τρόπο μας παρουσιάζει κατόπιν τη μεταστροφή του προς τις πανεπιστημιακές σπουδές και την ακαδημαϊκή σταδιοδρομία, τον ρόλο που έπαιξε ο έρωτας, η συνάντηση και οι συζητήσεις με τη μέλλουσα γυναίκα του, ο γάμος και τα έξι παιδιά που απέκτησαν. Μια απλή και απλά γραμμένη ιστορία αγάπης, όπως ταιριάζει στους απλούς ανθρώπους της καθημερινής αγωνίας. Δεν είχε έρθει ακόμη η άνοδος, οι επιστημονικές επιτυχίες, η υψηλόβαθμη καριέρα, τα μεγάλα ακαδημαϊκά και διοικητικά αξιώματα στις πρυτανικές αρχές και στους κυβερνητικούς μηχανισμούς, οι τιμές, οι απόλαυες που ακολούθησαν, η σκληρότητα της πραγματικότητας στις υψηλές θέσεις, οι αντιζηλίες, οι μηχανορραφίες, οι λεπτές και κάποτε επικίνδυνες ισορροπίες και η αναπόφευκτη αλλοτρίωση στο χαρακτήρα και στη συμπεριφορά, στην άτεγκτη νεανική εγκράτεια, στο απόλυτο στις ιδέες και στα ιδανικά. Μια προσωρινή κάμψη που την ανακόπτει η φυγή του από τον τόπο του για ένα άλλο πανεπιστήμιο, η επάνοδος στην οικογενειακή του γαλήνη, η επιστροφή στο χωριό του για την κηδεία του πατέρα του.
Η υπόθεση του βιβλίου είναι μια ευθύγραμμη βιογραφία το συγγραφέα, καθηγητή Ζυλιέν Κιλάνγα Μουζέντ με όλες τις περιπέτειες, τα σκαμπανεβάσματα, τις φωτεινές και τις σκοτεινές στιγμές της, τη ρεαλιστική ροή της, την αγάπη για τον τόπο του, την ενδόμυχη τύψη του για την παράδοση που προδίδει, ενώ αυτή αντιστέκεται μέσα του, τον προβληματισμό του για την ποιότητα του πολιτισμού που διάλεξε να υπηρετήσει, τις εσωτερικές και εξωτερικές του μεταπτώσεις, τις εμπειρίες και τα βιώματα του. Ένα ποτάμι ασταμάτητο, όπως είναι στην πραγματικότητα και η ζωή. Είναι ένα κείμενο που μας παρουσιάζει τη ζωή μιας προσωπικότητας αλλά παράλληλα ξεδιπλώνει μπρος τα μάτια μας έναν διαφορετικό κόσμο με τις ιδιαιτερότητες του στην παράδοση, στην κοινωνία, στην πολιτική και πολιτιστική του εξέλιξη, με τις ομορφιές, τη φτώχεια και το μεγαλείο του.



Αφηγηματική τεχνική, τρόπος γραφής:
Ο συγγραφέας αφηγείται τη ζωή του, τα βιώματα, τις εμπειρίες, τους στόχους, τα όνειρα, τις επιδιώξεις, τις επιτυχίες και αποτυχίες του, σε πρώτο πρόσωπο ευθύγραμμα και κατά χρονολογική σειρά, με λίγες αναδρομικές αναφορές, ιδιαίτερα όταν παρουσιάζει καινούργια πρόσωπα στη ροή της διήγησης του, εγκυβοτίζοντας κάποιες προηγούμενες πληροφορίες, αντλεί το υλικό του από τη μνήμη κυρίως με ρεαλισμό και συνέπεια, αλλά, όπως διαισθάνομαι διαβάζοντας το κείμενο, συχνά η φαντασία, το λογοτεχνικό ταλέντο και η μυθοπλαστική διάθεση του ποικίλουν την αφήγηση με ποιητικές εικόνες, λυρικές περιγραφές, ζωντανούς διάλογους, σχήματα λόγου και άλλα αισθητικά στοιχεία, επειδή αποφάσισε να ακολουθήσει το μυθιστοριματικό για να μας παρουσιάσει τη ζωή του και η λογοτεχνία ποτέ δεν φωτογραφίζει αυτούσια τα γεγονότα. Ο συγγραφέας γνωρίζει καλά πως στην τέχνη δε μετράει περισσότερο το πόσο σπουδαία πράγματα θα πεις, αλλά το πώς θα τα πεις. Στην ευθύγραμμη αφήγηση του στέκεται και τονίζει τις κρίσιμες στιγμές, τα διλήμματα, τα σταυροδρόμια, τις αλλαγές και τις ανατροπές που επιβάλλει η ζωή. Εκεί παρεμβάλλει σχόλια, σκέψεις, εσωτερικούς μονολόγους, αναδρομές της
μνήμης, φιλοσοφικές αναζητήσεις, κάποτε αναλύσεις, λογοτεχνικής, κοινωνικής, θρησκευτικής ή πολιτικής φύσεως, (μερικές φορές κατά τη γνώμη μου με κάποια υπερβολή) και έτσι ποικίλλει το κείμενο του και παύει να έχει μια διαρκή παραμυθική ροή.
Με την αβίαστη περιγραφή της συμπεριφοράς των προσώπων που τον περιστοιχίζουν, παίζουν κάποιο ρόλο στη ζωή του ή απλά περνούν μέρος σε κάποια σημεία της δράσης του,προσπαθεί να στήσει και κάποτε να μας δώσει ολοκληρωμένους λογοτεχνικούς χαρακτήρες. Κάποια πρόσωπα είναι απλώς περαστικά με αδρές πινελιές στον καμβά του βιβλίου.
Κύριο πρόσωπο του έργου είναι ο ίδιος, που δεν κάνει προσπάθεια να το στρογγυλοποιήσει, να το εξωραΐσει, αλλά με ειλικρίνεια, εξομολογητική διάθεση και ρεαλισμό παρουσιάζει τις φωτεινές πλευρές, τα προσόντα, το δυναμισμό, την πίστη σε αξίες μα και τις αδυναμίες, τα σφάλματα, τις πτώσεις και την αλλοτρίωση.
Η μετάφραση:
Για τη χρήση του λόγου και της γλώσσας δεν θα πω τίποτε, αφού εδώ παρουσιάζουμε το μεταφρασμένο βιβλίο. Θα πως όμως λίγα πράγματα για τη μετάφραση.
Η Μελίτα Τόκα - Καραχάλιου που μετέφρασε το έργο είναι ποιήτρια και δοκιμιογράφος, αλλά έχει μεταφραστική εμπειρία με δύο άλλα έργα και βραβείο μετάφρασης στην Αριές της Γαλλίας.
Στο βιβλίο αυτό, που είναι το πρώτο πεζό κείμενο που δημοσιεύει τη μετάφραση του, προσπάθησε αρχικά να δείξει σεβασμό στην πιστότητα του κειμένου και στην όσο το δυνατό καλύτερη μεταφορά του ύφους, της δομής της φράσης και της λογοτεχνικότητας του έργου.
Με ωραία ελληνικά, λόγο ζωντανό, απλό και κατανοητό μας έδωσε ένα κείμενο ευανάγνωστο για τον οποιονδήποτε, για να απολαύσει την αφήγηση της ιστορίας και όσο γίνεται καλύτερα την αισθητική του βιβλίου.
Το πρωτότυπο, που αναφέρεται σε περιοχές της Κεντρικής Αφρικής, με διαφορετική τελείως παράδοση, πολιτιστικά χαρακτηριστικά, συνήθειες και τρόπο σκέψης, παρουσιάζει πολλές δυσκολίες για έναν Ευρωπαίο στην απόδοση όρων, ιδιωματικών εκφράσεων, νοοτροπίας συγγραφέα που γράφει στα γαλλικά αλλά προσπαθεί να σκιαγραφήσει αυθεντικά αφρικανικά δεδομένα. Η Μελίτα βρισκόταν σε προβληματισμό και αγώνα σε κάθε σελίδα του. Θεωρώ ότι αντιστάθηκε στον πειρασμό της ελεύθερης απόδοσης που είναι συνήθως η εύκολη λύση και μας έδωσε ένα καλό και πιστό κείμενο, προσπαθώντας να διαψεύσει το γαλλικό ρητό που λέει πως η μετάφραση είναι σαν τη γυναίκα: όταν είναι ωραία δεν είναι πιστή και όταν είναι πιστή δεν είναι ωραία.
Θέλω τελειώνοντας να συγχαρώ τον συγγραφέα Ζυλιέν Κιλάνγκα -Μουζέντ, τη φίλη μου μεταφράστρια Μελίτα Τόκα Καραχάλιου και τις εκδόσεις «Αρμός» για το ωραίο βιβλίο και να ευχηθώ σύντομα να δούμε και επόμενες τέτοιες συνεργασίες.