Πέμπτη 26 Ιουνίου 2014

"Του χορού και της απουσίας" Παρουσίαση την Τετάρτη 29 Ιανουαρίου 2014, Κεντρική Δημοτικής Βιβλιοθήκης Θεσσαλονίκης



Του χορού και της απουσίας

Παρουσίαση από Κατερίνα Καριζώνη την Τετάρτη 29 Ιανουαρίου 2014, ώρα 19:30 στην αίθουσα διαλέξεων της Κεντρική; Δημοτικής Βιβλιοθήκης Θεσσαλονίκης (Εθνικής Αμύνης 27).

Η τελευταία ποιητική συλλογή της Μελίτας με συγκίνησε και για έναν πρόσθετο λόγο που έχει να κάνει με την ιστορία της οικογένειας μου και με το ζήτημα του χορού και του θανάτου .
Θα σας πω λοιπόν μια μικρή ιστορία που συνέβη στις αρχές της δεκαετίας του 50 .Ο παππούς μου , ο πατέρας της μάνας μου είχε γυρίσει άρρωστος απ'τη Μακρόνησο όπου πέρασε ένα μέρος της ζωής του με άπειρες ταλαιπωρίες .Ήταν λοιπόν κατάκοιτος στο κρεβάτι, ανήμπορος να κινηθεί και να αυτοεξυπηρετηθεί. Κάποια στιγμή το ραδιόφωνο έπαιξε ένα βαλς , το βαλς του Δουνάβεως .Τότε ο παππούς μου ως δια μαγείας σηκώθηκε όρθιος, πάτησε στα πόδια του και ζήτησε απ'τη γυναίκα του να χορέψουν .Εκείνη προσπάθησε να τον αποτρέψει αλλά ο παππούς την άρπαξε στην αγκαλιά του και χόρεψε μαζί της σα να ήταν εικοσάχρονος. Όταν η μουσική τελείωσε, έπεσε ευχαριστημένος στο κρεβάτι κι έκλεισε για πάντα τα μάτια του. Αυτή η ιστορία που με συγκλόνιζε από μικρό παιδί, κάθε φορά που μου τη διηγιόταν η μητέρα μου , ξαναγύρισε στη μνήμη μου με τα ποιήματα της Μελίτας .Με πήγε πίσω στα παιδικά μου χρόνια , στα μοιρολόγια της Μάνη , στα δημοτικά τραγούδια , στο χορό του Ζαλόγγου ,στο χορό της Σαλώμης , στο χορό των αστεριών στον νυχτερινό ουρανό , στο χορό των καραβιών πάνω στα κύματα , στο χορό της ψυχής μπροστά στο θάνατο,. Ίσως αυτός είναι ο ωραιότερος τρόπος να πεθαίνεις, είναι η απόλυτη έκφραση της χαρμολύπης , της αρχαιοελληνικής αλλά και ελληνορθόδοξης αντίληψης για την ανθρώπινη ζωή . Κι εγώ θα ήθελα να πεθάνω πάνω σ'έναν χορό , πάνω σ'ένα μεγάλο γλέντι, έστω πάνω σ' ένα κομμάτι χαρτί, όπου θα χορεύουν μαγικά οι τελευταίες λέξεις της ποίησης.

Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον διάβασα τα ποιήματα της Μελίτας Τόκα —Καραχάλιου με την οποία μας συνδέει όχι μόνο μια κοινή πορεία ή μάλλον συστράτευση στη λογοτεχνία , αλλά και μια θερμή και αδιάλειπτη φιλία. Την γνώρισα και την ξεχώρισα από την ιδιαίτερη τεχνική της, το ιδεόγραμμα, όταν πριν από χρόνια ανθολογούσα τις ποιήτριες για το βιβλίο μου, το θηλυκό πρόσωπο της ποίησης στη Θεσσαλονίκη κι έκτοτε παρακολουθώ το έργο της . Με χαρά λοιπόν σήμερα κάνω μια διαπίστωση .Ότι πέρα από το ιδεόγραμμα που της προσέδιδε μια συγκεκριμένη ιδιαιτερότητα , η ποιητική της γραφή έχει ωριμάσει και επί της ουσίας . Στην τελευταία της ποιητική συλλογή που παρουσιάζουμε σήμερα ανακαλύπτω καινούργια γνωρίσματα και χαρίσματα .Κατ' αρχάς να πω ότι το βιβλίο αυτό είναι ολοκληρωτικά γραμμένο για την απώλεια του αγαπημένου της αδελφού Ροδόλφου Τόκα.
Πρόκειται ουσιαστικά για μια συλλογή από μοιρολόγια , ένα είδος που το εκτιμώ ιδιαίτερα και υπό την άλλη μου ιδιότητα ,αυτή της μανιάτισσας. Το μοιρολόι άνθισε ιδιαίτερα στην λακωνική γη , αλλά έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Σ' αυτό το βιβλίο της λοιπόν, η Μελίτα μας ξαναφέρνει το μοιρολόι στο προσκήνιο σε μια πιο σύγχρονη έκφραση και αισθητική και απ'αυτή την άποψη έχει σημαντικό ενδιαφέρον. Αυτή είναι για μένα και η πρωτοτυπία του βιβλίου. Σε μια εποχή που όλα έχουν ειπωθεί, το να ξαναγράψεις μοιρολόγια, αλλά σε μια διαφορετική εκφραστική φόρμα , μου φαίνεται να εξαιρετικά πρωτότυπο. Με άλλα λόγια η ποιήτρια πραγματεύεται ένα αρχαίο είδος με τα σύγχρονα γλωσσικά και αισθητικά εργαλεία της μοντέρνας ποίησης. Και τα αποτελέσματα είναι αξιοσημείωτα
Άκαιρα
Σε θέλω στον Ενεστώτα
Για να σε βλέπω
Να σε ακούω
Να σ'αγγίζω.
Εσένα όμως άκαιρα
Σε άρπαξε ο Παρατατικός
Το βιβλίο ωστόσο έχει και μια πρόσθετη ιδιαιτερότητα .Συνδέει το αρχαιοελληνικό με το ρεμπέτικο στοιχείο περνώντας μέσα από τη μοντέρνα ποιητική έκφραση . Αρχίζοντας από τον τίτλο , του χορού και υπονοώντας το ζεμπέκικο και από την χορευτική φιγούρα του εξωφύλλου που υποδηλώνει το ίδιο , προχωράει με τους στίχους της σε μια άμεση κατάθεση του ρεμπέτικου ύφους και ήθους. "Δεν ήξερε, -υπονοεί ο θάνατος-, πως ήσουνα Σμυρνιός κι ήτανε τόσο όμορφη αδελφέ, η ζεϊμπεκιά σου".
Ενώ αλλού εκφράζεται πιο υπαινικτικά :
"Ένα καντήλι ανάβει τώρα
μπροστά στην φωτογραφία σου
φωτίζοντας μελαγχολικά τις χάντρες του κομπολογιού σου".
Προφανώς όλα αυτά συμβαίνουν ασυνείδητα καθώς η ποιήτρια γράφοντας αντλεί τα εύθραυστα υλικά της ποίησης της από τη συλλογική μνήμη και την αισθητική , πράγμα που για μένα εγγυάται την αυθεντικότητα του ποιητικού λόγου και την ευθυγράμμιση του με την παράδοση που είναι η μεγάλη και ανεξάντλητη δεξαμενή της ελληνικής λογοτεχνίας και τέχνης.
Ένα άλλο στοιχείο που χαρακτηρίζει έντονα το κλίμα της ποιητικής συλλογής είναι η εικόνα του αστικού τοπίου της Θεσσαλονίκης . Η πόλη διασχίζει την ποίηση ή μάλλον η ποίηση διασχίζει την πόλη: την πλατεία Μοριχόβου , την Περιφερειακή ,τα τείχη, τα κοιμητήρια, την προχωρημένη νύχτα , τα αναμμένα φώτα του Ασλάνογλου που φέγγουν μέσα στα ποιήματα όλων , όσων γράφουμε σ'αυτή την πόλη κι από την άλλη οι ενδότεροι συμβολισμοί της ποιήτριας: η καταχνιά των ημερών, η μνήμη που ανθίζει, οι φυτείες του ουρανού, η μαύρη σελήνη που προμηνύει χιονοθύελλα....
Τα ποιήματα της Μελίτας βέβαια ως μοιρολόγια έχουν κοινό τόπο τον θάνατο , την απώλεια , το πένθος , αποτελούν θρηνητικά κείμενα που εγκωμιάζουν τον νεκρό , όπως ακριβώς γινόταν και με τις παλιές μοιρολογίστρες .Ταυτόχρονα όμως συνιστούν και ημερολόγια της απουσίας του. Η ποιήτρια σημειώνει την μέρα και την ώρα που γράφτηκαν στο τέλος των στίχων και τα μετατρέπει κατά κάποιο τρόπο σε ημερολόγια του πένθους . Ο χορός και ο θρήνος λοιπόν , ο χορός που γίνεται η γέφυρα για να περάσουμε απ'τη ζωή στο θάνατο, να ισορροπήσουμε για μια στιγμή ανάμεσα στα ορατά και στα αόρατα, στα πρόσκαιρα και στα αιώνια , είναι ο πυρήνας του ποιητικού βιβλίου της Μελίτας Καραχάλιου .Όμως χορός είναι και η ποίηση .Είναι ο χορός των λέξεων , στιγμιαίο στροβίλισμα των σκέψεων και των συναισθημάτων πάνω στο χαρτί, λίκνισμα της ψυχής μέσα απ'τις ποιητικές λέξεις .
Στο βάθος της οδύνης μου θ'αντιφέγγει Τα όνομα σου αδελφέ μου,
Που καταργεί την απουσία ........Γράφει αλλού η Μελίτα Καραχάλιου.
Αποτελεί πλέον κοινοτυπία να πούμε ότι ο πόνος είναι η καλύτερη δυνατή συνθήκη για να δημιουργηθεί το καλλιτεχνικό έργο/Αλλωστε εμείς οι ποιητές το ξέρουμε από πρώτο χέρι. Τα ποιήματα της Μελίτας είναι διαποτισμένα απ' την οδύνη, κοιτούν προς τη μαύρη πλευρά της ύπαρξης, προς τη μεριά του απόλυτου κενού .Είναι ποιήματα υπαρξιακά που έρχονται σε ευθεία αναμέτρηση με το μυστήριο του θανάτου, της απώλειας , της σιωπής .Υπάρχει παρηγορητικός λόγος άραγες για τον θάνατο; Για την ποιήτρια η παρηγοριά βρίσκεται στην ποίηση και στην εικόνα του κόσμου που γεννιέται μέσα απ'την ποίηση.
Τώρα πια
Κάτω απ'τη φλούδα της γης
Μια λάμψη δραπέτης αντιστέκεται
Στον αφανισμό των αστεριών
Ανθίζοντας στη μνήμη
Οι νεκροί ανθίζουν στην μνήμη μας , ανθίζουν στα ποιήματα , στα λόγια μας , στις σκέψεις , στα γραπτά μας .Τίποτα δεν χάνεται σύμφωνα με την ποίηση που ξέρει να ερμηνεύει τα πράγματα με την δική της μοναδική σοφία.
«Μετακομίζουμε με τα ρούχα που φοράμε μέσα στη σαστισμένη νύχτα», για να παραφράσω τα λόγια της ποιήτριας .Κάτι που το δηλώνει άλλωστε τελευταία και η Ανώτερη Φυσική : περνάμε σε άλλη μορφή ύλης. Έτσι λέει.



Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου